مقدمه:
کانولا (canola) یا rapeseed دربین دانه های روغنی یکساله جایگاه بسیار مهم را بخود اختصاص داده است . در 20 سال اخیر مقدارتولید کا نولا ازتمام دانه های روغنی یکساله وچندین ساله بیشتر بوده است ود لیل آن وجود امکانات با لقوه برای کشت ، مزیت های نسبی تولید ، توان وایستا د گی وقدرت گیاه درمقابل با عوارض طبیعی وتحمل شرایط نامطلوب حرارتی (سرد) است.
کوشش وفعالیت متخصصان برجسته اصلاح نباتی درزمینه ایجاد ورایتی ها با خصوصیات برجسته بوتا نیکیی از انواع مختلف جنس براسیکا (B.nigra,B.oleracea,B.compestris) منجر به تولیدی B.juncea ودونوع دیگر B.carinata وB.napus شده که به دلیل داشتن اسیدهای چرب با ارزش وپروتین محتوی از امینو اسیدهای مورد نیاز بدن انسان وحیوانات، کانول بصورت یک نبات مهم روغنی وپروتیینی با 40- 49 فیصد روغن و35-39 فیصد پروتیین (بعد از روغن کشی) در آورده شده است.
درحال حاضر کانولا به عنوان مهم ترین نبات روغنی وپروتییینی یکساله درمناطق معتدله سرد وسرد ومرطوب (درشرایط که دیگر نباتات روغنی قادر به رشد مطلوب نیستند) هم چنین درمناطق نیمه گرم میتواند پروتین وروغن قابل ملاحظه را در واحد سطح تولید کند .
درسا ل 1998 تولید جهانی کانولا با استفاده به آمارFAO. (FAO yearbook vol.54) 33568000 تن از 24987000 هکتا ر زمین بعد از سویا درمقام سوم قرارگرفت تفاوت مقادر تولید دررشد سریع ومقدار تولید در 20 سال اخیر ممکن است در آینده نزدیک تولید کانولا به تولید بسیار وسیع سویا نزدیک شود . شواهد نشانگر از افزایش سریع سطح زیر کشت کانولا توانسته است از رقیبان برجسته خود چون آفتاب پرست وبادام زمینی پیشی گیرد.
معرفی نبات (Canola) Oil seed brassica napus
کانولا (brassica.spp) مربوط خانواده crusiferae بوده که دارای حدود 300 جنس وتقریباً 3000 species میباشد. خود جنس براسیکا تقریباً 40 نوع یا sp را دارا بوده که همگی نبات یکساله یاچندین ساله باریشه های اصلی (top root) میباشد. همه آنها نباتات بومی اقلیم ناحیه شمال بر قدیم یاجهان کهن (اروپا ، افریقا، آسیا ) میباشند . ازجنس (brassica) دونوع آن بنامهای براسیکاناپوس و براسیکا کمپازیتیف ازجمله صیعتی روغنی مهم هستند . درحالیکه انواع دیگر آن مانند b.alba,bnigra و bguncea برای مصرف سلاد یاسبزی استفاده میشوند . مانند boleraceae .
نبات روغنی کانولا مربوط فامیل brassica ceae واز جمله نبات بومی اروپا میباشد. کانولای روغنی نبات یکسا له باارتفاع 30 سانتی متر یا بیشتر از آن ودارای ریشه غیر معمولی طویل میباشد. برگهای آن صاف وهموار سبز مایل به آبی وکاملاً دندانه دار میباشد. که قاعده برگها بالای آن اطراف ساقه را پوشانیده است .
براسیکا یکی ازجنس های brassica ceae بوده که مشهور ومعروف به خانواده خردل ومنداب میباشد. این فامیل دارای 375 جنس و3200 نوع را دارابوده که نباتات مذروعی طبی ، نباتات زینتی وتعدادی زیادی ازگیاهان رانیز شامل میشود .
تاریخچه نبات کانولا:
کشت نبات کانولا (شرشم [1]) از 3000 سال قبل درهند رواج داشته است واز آنجا به چین وجاپان راه یافته است . کشت واستخراج روغن دانه این
نبات در اروپا از قرن شانزدههم بدین طرف رواج یافته است واز روغن آن ، ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده میشد واز دانه آن به عنوان روغن خوراکی مرسوم گردید.
درسال 1936 این نبا ت به کانادا وارد شد وکشت آن درین کشور توسعه یافت. اکنون کانولا بعد از نباتات روغنی (سویا ونخل روغنی ) مقام سوم را درتأ مین روغن نباتی دردنیا کسب کرده است . بطوریکه حدود 14.7% کلی روغن نباتی را درجهان بخود اختصاص داده است. ازسوی دیگر میزان زیاد روغن در دانه کانولا وترکیب مناسب اسیدهای چرب آن باعث تسلط آن دربازارهای روغن جهان گردیده است .
مهمترین کشورهای تولید کننده آن به ترتیب عبارت اند از چین، کانادا ، هند ، فرانسه ، انگلستان ، آلمان ، ایالات متحده امریکا ، پاکستان واروپایی شمالی که درمجموع حدود 89.4% تولید کانولای جهان رادارند. اما مهمترین عرضه کننده این دانه به بازار جهانی کانا دا است .بطوریکه این کشور (کانادا) درسال 1985 1.5, میلیون تن کانولا یعنی درحدود نیم ازتولید خودرا دربازار جهانی عرضه نمود . چین وهند تولیدات خودرا درداخل کشور به مصرف میرساند. نوع کانولا درایران 5000 سال قبل بنام منداب شناخته شده بود ولی کشت انواع اصلاح شده آن از اوایل دهه 70 آغاز گردیده است .وسطح زیر کاشت آن درسال 1375 و 1376 به 10560 هکتار رسیده است. (2)
البته قابل یاد آوریست که کانولا برای باراول 2000 سال قبل درآسیا کشت میشد.(3)
خصوصیات بوتانیکی:
کانولا نبات یکساله ودوساله با ریشه های عمودی ، کمی دراز با شاخه های بلند به ارتفاع 80 – 150 سانتی متر ، برگها سبز حینایی ، برگها ی جوان دارا ی دندانه های اره ای ، گلها سفید یازرد ، میوه آن باغلاف دراز که دانه های سیا ه ومدور غنی از روغن در آن قرار دارد . تکثیر آن طریق کاشت تخم صورت میگیرد. بوته به نوع زود رس تابستانی ویا دیر رس زمستانی میباشد. ورایتی های زودرس از اوایل بهار تا اواسط بهار کشت میشود وپس از 40 -50 روز قبل از گرمای شدید تابستان برداشت میشود . انواع زمستانی کانولا دراواخر تابستان کاشته میشود وپس از دوماه آماده برداشت میشود . از دانه های انواع B.napus , B.oleifera و B.compastvis روغن میگیرند. (1)
ریشه این نبات طوریکه قبلاً ذکر شد ، عمودی میباشد که تا عمق 80 سانتی متری خاک وحتی بیشتر از آن نفوذ میکند . هم چنان دارا ی ریشه های جانبی متعدد است که معمولاً در لابلای خاک پراگنده هستند و کمتر به عمق خاک فرو میروند . ساقه های اصلی دارا شاخه های فرعی زیاد ی است (2).
تخم آن توسط یک پرده کاذیب شکل دوجوفی را اختیار نموده است اما درحقیقت یک جوفی است. تخم این نبات شکل تاب خوردگی دارد ، میوه آن با پلی نازک که 5-10 سانتی متر طول دارد(4).
هر پلی حاوی 40- 50 دانه کانولا وهر 1000 دانه کانولا 2.5-4 گرام وزن دارد.(3)
دانه های آن در موجودیت شرایط مساعد بعد از 6-10 روز شروع به جوانه زدن میکند . تخم شرشم از 4-5سال قدرت جوانه زدن را دارد حاصل هر 100 متر مربع آن تقریباً 10-15 کیلوگرام میباشد.(4)
خصوصیات اگروتخنیکی:
سیستم کاشت شرشم، آماده ساختن زمین وعملیات اگروتخنیکی آن شباهت زیاد به عملیات اگروتخنیکی نباتا خرد دانه دارد. شرشم درتمام اشکال زمینهای که کلسیم ومواد عضوی زیاد داشته خوب میروید. درمناطق سر سیر کشت پسینه آن به وجه احسن صورت میگیرد ، مگر حاصل آن کم میباشد. ساحات پست برای کشت کانولا خوب مناسب میباشد.(8)
انتخاب مزرعه وتناوب زراعتی:
کانولا در محدودیت وسیع از خاکها رشد میکند ، ولی مناسب ترین اراضی برا ی رشد کانولا ، خاکهای با بافت متوسط ، زهکشی مناسب مواد عضوی کافی وPH درحدود 5-6 و7-8 میباشد. ولی PH مناسب برای کانولا 6-7 میباشد. کانولا درشرایط آبهای ایستاده ، سیلابی وزهکشی ضعیف زمین و PH پائین تر از 5.5 نباید کشت شود . کانولا درتناوب هر محصول که اجازه مناسب تهیه بستر بذر را داده واز توسعه عوامل سبب امراض درخاک میشود جلوگیری کند رشد مینماید.بویژه درتناوب با غلات ، عکس العمل مطلوب نشان میدهد. این تناوب باعث کنترول امراض وآفات وعلفهای هرزه کانولا میگردد. تحقیقات نشان داده که عملکرد گند م پس از بار آوردن محصول است.
کشت متوالی کانولا دریک زمین یا کشت آن درتناوب با سایر نباتات خانواده Brassica باعث تجدید بیماری های کانولا میگردد ، چراکه درین حالت عامل امراض میتوانند درسالهای متوالی درخاک وروی نبات میزبان باقی بماند وجمعیت خودرا افزایش دهد. بنا براین هنگام انتخاب یک منطقه برای تولید کانولا توجه به تناوب زراعتی منطقه بسیار مهم است.(8)
جدول لیست زراعت های عمده وفاصله زمانی بین تولید آنهاباکشت کانولا.
محصول | تناوب سال | ملاحضات |
گندم، يولاف، جو | 0 | هيچ بيماري مشترکي وجود ندارد. اين گياهان مي توانند قبل يا بعد از کلزا کشت گردند. دقت شود باقي مانده علف کش کشت را به تعويق مي اندازد. |
ذرت و سورگوم | 1 | در مناطقي که آترازين براي کنترل علف هرز استفاده مي شود. |
0 | اگر باقي مانده علف کش قابل ملاحضه نباشد. | |
سيب زميني، شبدر، لوبيا و پنبه | 1 | بيماري مشترک ريزوکتونيا و فوزاريوم ريشه |
يونجه و سويا | 2 | بيماري مشترک ريزوکتونيا، فوزاريو ريشه و پوسيدگي اسکلروتينيايي ساقه. |
آفتابگردان و کلزا | 3 | بيماريهاي مشترک ريزوکتونيا، فوزاريوم ريشه، و وسيدگي اسکلروتينيايي ساقه، براي جلوگيري از افزايش بيماري ها، آفات و علف هاي هرز، کلزا نبايد بيش از يک مرتبه در يک دوره چهارساله کشت گردد. |
آماده سازی زمین :
مجموعه شرایط که سرعت جوانه زنی وایجاد پوشش سریع ویکنواخت را فراهم میسازد وباعث بهبود کنترول علفهای هرزه وافزایش مقاومت به سرما وعملکرد دانه میشود . بستر بذر باید نسبتاً هموار باشد وتاعمق مناسب رطوبت کافی داشته باشد. ساختمان سطح خاک باید خوب هوادار باشد.وحاوی 30-45 درصد ذرات ریزومقدار کلوخ کوچک جهت جلوگیری ازفرسایش باشد. اگر بستر بذر دارای زیاد مواد ریز (خاک بسیار میده ) باشد رطوبت خاک از دست رس خارج میشود، بستر بذر محکم میشود یعنی crasst میشودو سطح بسیار محکمی را ایجاد میکند که این موضوع باعث استقرار ضعیف گیاه چه ها ورطوبت میگردد. بنابر این جهت تهیه بستر بذر مناسب ضمن دقت در انتخاب مزرعه معمولاً عملیات آماده سازی زمین شامل قلبه دیسک وما له انجام میشود.(10)
در افغانستان که از دیسک کمتر استفاده به عمل می آید، زمین بعد از قلبه باید توسط ماله هموار کاری گردد.وخاک که کانولا در آن کشت میشود باید دانه دار باشد.(7)
انتخاب نوع :
انتخاب نوع کانولا از نظررشد باتوجه به خواص ارثی به سه گروپ تقسیم میشود.
A: کانولا با تیپ رشد بهاری spring: این انواع برای گل رفتن (گل گرفتن) به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گریت به مدت یک هفته نیاز دارند.
B: انواع یا ارقام کانولا با تیپ رشد بین البین (intermediate)
این ارقام جهت بهاری سازی یا شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گریت وکمتربه مدت یک ماه ضرورت دارند.
ارقام(intermediate ) به دوگروپ زود رس دیررس تقسیم میشود.
C: انواع ویا ارقام با تیپ رشد زمستانی ( winter )
این گروپ مقاومت زیاد درمقابل سرما داشته وجهت رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گریت وکمتر ازآن ضرورت دارد البته برای یک ونیم ماه .(9)
نیازهای خاکی:
تمام انواع این نبات درخاکهای حاصل خیز بازهکشی خوب وPH بیشتراز6 وساختمان خاک تحت الرض خوب رشد میکند. کانولا درخاک های تولید زیاد نمیکند.(6)
تاریخ کاشت:
جهت پوشش مناسب مزرعه ورشد مطلوب وافزایش تحمل به سرما کانول باید درتاریخ مناسب کشت گردد. به طورکلی کانولا باید 6 هفته قبل ازشروع اولین یخبندان (درحرارت کمتر از 4 درجه سانتی گرید)کشت گردد.
کاشت زود هنگام باعث جذب مقدار زیاد آب ومواد معدنی وغذایی درطول فصل خزان ودرنتیجه رشد زیاد بته ها میشوند که این مسله بقای نبات را درزمستان کاهش میدهد. از طرف دیگر کاشت به تأخیر باعث کوچک ماندن نبات وعدم ذخیره کافی مواد غذایی شده واین مسله نیز خطر سرما زدگی را افزایش میدهد.
چنانچه قبل از شروع زمستان بته 8 برگه قطرقوطه 8 ملی متر،طول ریشه عمودی نبات 15 -20 سانتی متر و وزن خشک بته 6-8 گرام باشد درجه حرارت 18-22درجه گرید برای بته قابل تحمل است واگر بته قبل از شروع زمستان درمرحله 4 برگه با قطر طوقه 5ملی متر وطول ریشه عمودی 7-9 سانتی متر باشد درجه حرارت 13-17 درجه سانتی گرید را تحمل مینماید.(10)
روش کاشت :
کانولا را به دو روش کشت مینمایند.
1- دشت پاش 2- میکانیزه یا توسط ماشین
درکشت دست پاش به مقدار بیشتر تخم نیاز خواهد بود دراین روش ، بستر تخم باید کاملاً صاف شود وپس از پخش تخم یک ماله بسیار سبک زده شود تا تماس کافی بین تخم وخاک ایجاد گردد. آبیاری باید به دقت زیاد انجام شود.
کانولا را میتوان به ورش میکانیزه هم کشت نمود.دراین روش میتوان کانولا را بصورت کشت آنرا انجام داد. این عمل کمی مشکل است زیرا که بذر کانولا نسبت به بذرغلات ریزتر بوده وکار آن سکی تر میباشد.دراین روش بهتر است فاصله خطوط کشت شده 30 سانتی متر درنظر گرفته شود البته درورش کشت مسطح ،ودر روش کشت ردیفی فاصله بین هر ردیف 50 -60 سانتی متر وروی هر ردیف دو خط کشت درنظر گرفته میشود.(11)
عمق واعماق کشت:
بذر کانولا را باید به دلیل کوچک بودن دانه ان درعمق کم کشت کرد عمق کشت معولاً 1-30 سانتی متر با توجه به نوع آن بافت وساختمان خاک،رطوبت خاک واقلیم منطقه درنظر گرفته میشود .دانه های کوچک کانولا درشرایط ایده آل باید توسط خاک پوشانیده شوند اما درمناطق خشک لازم است تا دانه بذر کمی عمقتر کاشته شود تا با اطمینان بیشتری با رطوبت خاک درتماس باشد. حفظ رطوبت برای جوانه زدن سریع لازم است بنابراین بهتر است یک غلظت سبک برای فشردن خاک بیش از کشت زده شود.البته این عمل درخاک های سنگین توصیه نمیشود . عمق کاشت بیش از 4 سانتی متر جوانه زنی را به تأخیر می انداخته ،دانه را ضعیف نموده به تکامل گیاه چه را نیز از خزان به تعویق می اندازد.
فاصله خطوط کشت میتوان برای کنترول علفهای هرزه ،حساسیت به خوابیدکی مقدار مصرفی آب وکود نایتروجن ودرنهایت رشد دانه اثر داشته باشد. فاصله خطوط 15-35 سانتی متر که دراغلب بذر کار های دانه ریز (کوچک )قابل تنظیم است،برای کشت کانولا نیز مناسب میباش.فاصله جوانه ها روی ردیف طوری که قبلا ً ذکر شد هم از 3-4 و 5-7 سانتر متر درنظر گرفته میشود.
مقدار بذر وتراکم بته:
کانولا دردامنه وسیع از ترکم بته سازگاری دارد. به این معنی که مصرف 4- 10 کیلو گرام تخم درهکتار تفاوتی درعمل کرد دانه ایجاد نخواهد کرد. تراکم بته 60 – 60 درمتر مربع مطلوب میباشد. تراکم بته کمتر از 20 بته درمتر مربع باعث افزایش خوابیدگی وحساسیت به سرما ونهایتاً کاهش عمل کرد دانه میگردد.اگر مزرعه کانولا درزمستان با خسارت سرما مواجه شده باشد، باید قبل از نابود کردن وشخم زدن مزرعه،10 – 20 بته کانولا وجود داشته باشد، بته ها میتواند با افزایش شاخه دهی ، فواصل بین خود را پر نماید .دراین حالت عمل کرد دانه این مزرعه 60 – 70 فیصد عمل کرد مزرعه ای است که 60 – 80 بته درمتر مربع داشته باشد. با این حال ترکم بته پایین مزرعه باعث ایجاد پوشش تنک میشود که این مسله تراکم علفهای هرزه ورقابت آنها را افزایش میدهد وهمچنین باعث ایجاد ساقه های محکم میگردد وبرداشت مزرعه با مشکل مواجه میشود. ترکم بته مطلوب باعث زودرسی ویکنواختی دررسیدگی میگردد وساقه های نازک ایجاد شده ،راحت تر برداشت میشود. به هر حال ترکم های بته بالا نیز نتنها عمل کرد دانه را افزایش نمیدهند ، بلکه ممکن است خطر وقوع امراض را افزایش دهد.علاوه براین باعث ضعیف وکوچک شدن بته ها ونهایت موجب افزایش خطر سرما زده گی درزمستان میشود.(8)
این نبات خاک های با PH 6 -8 را تحمل میکند ودربرابر خاکهای اسیدی بیش از قلوی مقاوم است،همچنان به شوری خاک نیز مقاوم است واغلب اولین محصول است که درزمین های از ساحل دریا گشت میشود.کانولا به دامنه وسیع از خاکهای ساز گار است اما برای خاکهای رستی سنگین مناسب نیست. درجه حرارت برای جوانه زدن دانه باید حدود 6 درجه سانتی گراد باشد.(12)
مقدار بذر درصورت بستر مناسب 5- 7 کیلو گرام درروش کشت (یعنی قطار ) و7- 9 کیلوگرام درهکتار در روش دست پاش وار 7- 14 کیلوگرام درهکتار نیز توصیه شده است . کانولا به قسم قطار کشت میشود وفاصله بین قطار ها30- 25 سانتی متر به عمق 3.1 سانتی متر واگر عرض قطار 7-5 سانتی متر باشد فاصله بین قطار ها 50 سانتی متر باید باشد.(2)
دانه های این نبات درموجودیت شرایط مناسب بعد از 6-10 روز شروع به جوانه زدن میکند. تخم نبات کانولا از 4-5 سال قدرت جوانه زدن را دارا میباشد وحاصل چند صد متر مربع زمین تقریباً 10-15 کیلومتر میباشد.(4)
استعمال کود:
کانولا درتقویت وحاصل خیزی خاک شبه به غله جات (Small grains) میباشد. نایتروجن و سلفر عناصری اساسی جهت رشد وحاصل خیزی این نبات محسوب میشوند. پتاشیم ونایتروجن به صورت مستقیم درتماس با تخم این نبات قرار میگیرد. بلکه بصورت پاشان ویا درحدود چند انچ از تخم نبات دو سه درزمین دفن کرد. جهت ارزیابی مناسب مواد غذایی مورد نیاز خاک که این نبات درآن کشت میگیردد یا زرع میگردد قبلاً تست کردد. کانولا سلفررا به مقدار زیاد به مصرف میرساند.(13) کانولا زمستانی برای تولید یک محصول خوب نیازمند 150- 200 کیلوگرام کود نایتروجن دار درهکتار 35-40 کیلوگرام کود فاسفورس درهکتار 130-300 کیلوگرام کود پتاشیم دار است. از طرف ریگر کانولای بهاری نیازمند یا ضروت به 190 – 150 کلیوگرام درهکتار کود نایتروجن دار 40- 35 کیلوگرام فاسفورس( کود فاسفورس دار) و 65- 80 کیلوگرام درهکتار پتاشیم را دارد.(6)
آبیاری:
1- موقع کاشت.
2- یک هفته بعد از کاشت.
3- هنگام شروع به ساقه زمین.
4- هنگام گل دهی.
5- هنگام تشکیل غلات.
6- هنگام رسیدن دانه.(10)
براداشت ،ذخیره وپروسس
محصول زمانی میرسد که تمام دانه سیاه رنگ شده باشد. کانولا را بعد از کذشت 180-290 روز بعد از کشت وبه خصوص کانولای زمستانی را میتوان بعد از 85-125 روز بعد ازکشت به وسیله کمباین برداشت نمود.دانه کانولا با غلاف که حاوی 15% است برداشت میشود وضایعات این نبات بعد از برداشت درحدود 30فیصد میباشد. اما با استفاده از تکنالوژی پیشرفته این رقم را درحدود5-10 فیصد کاهش میدهد. چنانچه مقدار رطوبت کانولا بین 8-9 فیصد باشد آنرا باید قبل از ذخیره کردن خشک نمود(3)
دربسیاری موارد از وسایل خشک کننده مصنوعی استفاده میشودک با این حال نیز باید دقت زیادی صورت گیرد،تا از درجه حرارت زیاد اجتناب شود. چرا که نتیجه آن میتواند کاهش شدید کیفت دانه باشد.برای پروسس و نگهداری طولا نی کانولا باید مقدار رطوبت آن 7 فیصد باشد. (5)
امراض وآفات نبات کانولا(Canola)
امراض مهم این نبات قرار ذیل اند:
1- پوسیده گی ساقه:
علایم مرض: از اولین نشانه ها رسیدن قبل از بلوغ بته های آلوده است که بصورت گروهی یا منفرد دربین بته های سبز دیده میشوند.این نباتات به آسانی از خاک کنده میشوند ذخم های خاکستری رنگ روشن همرابا حلقه های ضعیف محتدالمرکز بروی ساقه ها وجود دارند که به طوقه و پایه شاخه ها ویا برگها گسترش میابند. این زخم ها درابتدا سوخته اند ومیتوانند روی ساقه را بگیرند ونبات خشک وپژمرده میگردد. این ساقه بی رنگ با ظاهر سفید میشوند وبه آسانی از وسط شگاف برمیدارند. اسکلوروت های سخت (اسپوهای سخت) دانه های سیاه رنگ سخت در داخل این ساقه ها ،خصوصاً درنزدیکی طوقه ،دیده میشوند. درهوای مرطوب همین اسپورهای سخت ممکن است بروی ساقه ویا غلافها پدید آیند.(2)
عامل مرض:
قارچ Selerotinia sclerotiorum)) عامل مرض است که اسپورهای آن درخاک زمستان را سپری میکند. به ندرت خود تخم نیز آلوده میگردد. اسپورها دربهار جوانه زده وتشکیل مایسلیم را میدهند، که به فاصله کوتاهی درخاک مرطوب رشد کرده ونیاتات را درسطح خاک آلوده میکند. همچنان گلها نیز ممکن است آلوده وخشک شوند ویا زخم های بروی غلاف پدید آیند. اسپورها از مایسلیم درساقه های مریض پدید می آیند. اسپورها اغلب به صورت خفته درخاک میمانند وبرای جوانه ،آنها باید درنزدیکی سطح خاک،عمق 2.2 -4 سانتی متر حرارت 18-25 درجه سانتی گرید به رطوبت دوام دار برای 10 روز قرار داشته باشند . این مرض درهوای گرم مرطوب شدید میگردد وکشت متراکم شرایط مناسب را برای مرض را فر هم میکند. این قارچ علاوه بر کانولا به آفتابپرست ،کاهو،تره،بادنجان رومی،وبادنجان سیاه،توت وتعداد زیادی از علفهای هرزه حمله میکند (2)
مبارزه:
1. تناوب چهارساله با غله جات.
2. کاشت تخم پاک وعاری ازهر نوع آلوده گی .
3. قلبه باید عمیق صورت بگیرد تا بقایای اسپور نتوانند جوانه بزنند.
4. ضد عفونی کردن خاک به کمک نور آفتاب ، یعنی زمین را قبل از کشت درتابستان کرد بندی میکنند پس آنرا غرآب نموده وسطح آنرا برای مرت 26- 31 روز با پلاستیک شفاف پوشانیده تا اسپورها در خاک از بین برود.
5. ازبین بردن علفهای هرزه کاشت ورایتی های مقاوم.(2)
2- لکه سیاه آلترناریائی (Alterneria black spot) یا لکه ساه غلاف(Dark pot spot:
لکه ه سیاه رنگ بروی برگ ها ساقه وغلافها ظاهرمیگردند. این لکه ها درابتدا به صورت نقاط تیره ولی بعد از آن گسترش یافته وخاکستری تا سیاه رنگ میگردند. این لکه ها بشکل کروی ویا نامنظم بزرگ میشوند. همچنان که نبات بالغ میگردد،غلافها نیز به شدد آلوده میشود ولکه ها بروی آنها به رنگ سیاه تا خاکستری ظاهر میشوند. به این ترتیب کمیت وکیفت بذر یا تخم هار بشدد پایی میاورد وآنها نیز آلوده میگردد.
عوامل مرض :
قارچهای Alternaria brassicaو A.brassicicola باعث این مرض میباشد. این قاچها زمستان را دربقایای گیاهای آلوده روی تخم،روی سایر نباتات خاندان کرم مانند کرم شلغم وگیاهان هرزه سپری مینماید . اگر تخم آلوده باشد پس از کشت ،گیاه چه ها آلوده میگردند این قارچها توسط جریان باد هوا،به گیلومتر ها دور پخش میشوند وباعث شیوع مرض وآلودگی غلاف تخم میگردند. هوای گرم ومرطوب برای شیوع این قارچها بسیار مناسب است ودرچنین شرایط میتوانند باعث بوجودآوردن خسارات شدید شوند.(2)
مناطق انتشار:
این مرض درمناطق که کشت کانولا صورت میگیرد (کانادا،ایران ،امریکا شیوع دارد).
مبارزه:
از بین بردن بقایای نباتات آلوده.
ازبین بردن گیاهای هرزه میزبان قبل از کشت.
استفاده ازتخمهای پاک وعاری از هرنوع آلوده گی
کانولا درنزدیکی سایر نباتات کرم کشت نشوند.(کرم ،شلغم وغیره)
درصورت آلودگی درمزرعه،تناوب حد اقل 4 ساله برقرار شود.
درصورت امکانات بروز خسارات شدید میتوان مزرعه را ادویه پاشی نمود.
3-سفیدک پودری:
علایم : لکه های پوشیده از پودرسفید رنگ درسطح برگها پدید میایند. سرانجام برگ ها زود خشک میگردند واز مقدار محصول به شدت کاسته میشود .
عوامل که باعث مریضی میشود:
قاچهای Erysiphe cruciferarum ویا E.polygoni میتوانند عامل این مرض باشند. این قاچها که به تعداد برگها وغلافها به وجود میایند همرا با باد پخش میشوند وبه شیوع این مرض می انجامند. هوای معتدل ورطویت نسبی بالا برای رشد وتکثیر این قارچه مناسب است.
مناطق انتشار:
این گونه امراض درامریکا ،کانادا ،انگلستان ،ایران،ارجنتاین گذارش شده است.
مبارزه:
a. مقدار زیاد کودهای نایتروجن دار باعث افزایش حساسیت این نبات به مرض میگردد.بنابراین این کودها را درمزارع آلوده درحد پایین توصیه شده استفاده کرد.
b. کشت متراکم به شیوع این مرض کمک میکند. بنابراین درووقت کشت فاصله ها رعایت شود.
c. شناسایی وکشت ورایتی های مقاوم
4-پوسیده گی ذغالی:
این مرض ،خصوصاً دراویل فصل رشد س،اگرنبات به خشکی مواجه باشد میتوان خساره شدیدی به نبات وارد کند.انساج ساقه ،طوقه وریشه رنگ سیاه مایل به خاکستری را به خود میگیردر و سرانجام نبات ویا بته ها پژمرده ویا خشک میشوند واز مقدار محصول کاسته میشوند.
عامل مرض:
قارچ مایکروفومینافسولینا عامل این مرض میباشد.همان طوری که قبلاٌ درمأخذ های دیگر نوشته شده است بالای سویا ،جواری ،سارگم و تعداد زیادی علفهای هرزه نیز حمله ور میشود.اسپور های این قارچ دربقایای آلوده نبات درخاک برای دو سال زنده باقی میماند ولی درخاک های مرطوب نمیتوانند بیش از چند هفته زنده بمانند. این اسپورها درحرارت 28-35 درجه سانتی گرید ویا رطوبت کم جوانه میزنند وریشه وطوقه را آلوده میکند. قارچ به آرامی درنبات رشد میکند وقمستهای بیشتر نبات را فاسد میکند وباعث پژمرده گی نبات میگردد.
مبارزه:
a. تناوب حد اقل 1-2 سال با گندم ،جو یا پنبه
b. غرقاب کردن خاک 3-4 هفته قبل ازکاشت،جمیعت اولیه قارچ را کاهش میدهد.
c. عدم کشت متراکم وبیش از اندازه
d. دادن کودهای کیمیاوی درمقادیر توصیه شده،تا رشد قوی نبات تأمین شود مقاومت آن افزایش یابد.
e. آبیاری باید به صورت قطره ای انجام گیرد تا رطوبت خاک همواره کافی باشد ونبات تحت حساسیت به مریضی قرار نگیرد.(2)
5-زنگ سفید:
علایم:
زنگهای سفید رنگ درسطح زیرین برگها ،روی ساقه ، گل وغلافها ظاهر میشوند که موجب بد شکلی برگها گل وغلافها وکیمت وکیفت حاصل میگردد.
عامل مرض:
شبه قارچ A.crcciferarumو Albugo,candida عامل این مرض است که بروی دیگر نباتات خاندان کرم نیز این مریضی را تولید مینماید. هوای خنک ومرطوب برای رشد وتکثیر آن مناسب است ومیتوان از یک فصل زراعتی به فصل دیگر به روی علفهای هرزه خاندان کرم سپری نماید.
مبارزه:
a. ازبین بردن علفهای هرزه خانواده کرم پیش از کشت.
b. کشت ورایتی های مقاوم (ورایتی ارژانتینی به این مرض مقاوم است).
c. برقرار نمودن تناوب زراعتی 3 ساله با غله جات>(2)
6-گل سبز Phyllody :
رشد جوانه های جانبی ساقه ،کوچک ماندن برگها ،کاهش فاصله میان گره ها ،سبز شدن رگ برگها وبرگی شدن اجزای گلی وغیره.
عامل مرض:
یک فیتو پلازمای است که درApoplast که شامل انساج زایلم میباشد. جابجا میگردد وتوسط زنجیرک circulifer haematoceps منتقل ومنتشر میشود.
مبارزه:
a. کشت ورایتها مقاوم
b. کندن بته های مریض از مزرعه
c. مرقبت های زراعتی وتغذیه مناسب نبات با کودهای نایتروجندار فاسفورس دار وپوتاشیم دار.
d. از بین بردن علفهای هرزه غلات.
امراض ویروسی: ویروس مزایک تربچه ،ویروس مزایک شلغم ،ویروس زدی لبلبو وغیره
امراض بکتریای :لکله برگی ،پوسیده گی غلاف،پوسیده گی نرم،پوسیده گی ساقه و Scab وغیره.(2)
اهمیت اقتصادی کانولا(شرشم):
شرشم یک نبات تیلی قدیمی است ،که شکل زمستانی آن رواج بیشتر دارد. دانه های شرشم 35-42فیصد تیل دارد،ازتیل شرشم (کانولا) درآشپزی وتخنیک استفاده به عمل میاید واز کنجاره کانولا که 35 فیصد مواد پروتینی دارد برای تغذیه حیوانات بکار برده میشود.از تیل کانولا درساحه تخنیک درصنعت فولاد سازی ومکدرساختن فولاد ودرتولید صابون ورابر استفاده گردیده واهمیت به سزای دارد.
روغ خوراکی که از شرشم بدست میاید باید زود تصفیه شود ،تا مواد که طعم روغن را خراب میسازد زود دور گردد.از کنجاره کانولا جهت تغذیه گاوها استفاده به عمل میاید اما اندازه آن باید محدود باشد،زیرا مواد نامطلوب نیز دارد.از علوفه سبز آن نیز درتغذیه حیوانات استفاده میگردد. کانولا یک نبات خوبی تولید کننده عسل است ،زیرا تولید گل آن بیشتر از یک ماه را در بر میگیرد، بناءً گرده ومواد عسلی زیادی تولید میکند.عسل کانولا رنگ روشن دارد اما بوی آن انقدر خوب نیست،کانولا درمناطق معتدله که هوای سرد دارد کشت میگردد. دربعضی مناطق کشور ما نیز کانولا نیز به دلیل بدست آوردن تخم های روغنی آن کشت میشود وازتخم آن روغن بدست میاید.
کشت کانولا دراروپا وکانادا توصه یافته وجدول ذیل مقدار تولید کانولا را از سال 1985 الی 200 میلادی درجهان نشان میدهد.(3)
کشورهای تولید کننده کانولا | 1935 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 2000 |
تولید جهانی به میلیون تن | 3.87 | 4.8 | 3.8 | 6.5 | 12 | 30.4 |
کاندا | - | 0.01 | 0.25 | 1.62 | 3.4 | 8 |
چین | 2.47 | 3.07 | 0.85 | 1 | 2.4 | 8 |
هندوستان | 0.75 | 3.07 | 1.07 | 1.5 | 1.4 | 6.4 |
بازار مشترک اروپا | - | - | 0.21 | 0.7 | 1.2 | 8 |
ارزش غذایی وترکیبات کیمیاوی نبات کانولا
A- این نبات از نظرارزش غذایی دارای ارزشهای فراوانی میباشد که این ارزشهای عمده قرار ذیل است.
1- یکی از ارزشهای مهم این نبات استفاده از تیل آن درپخت و پز میباشد که از ورغن بعضی ورایتی های این نبات درتهیه غذاهای خوش مزه وسلاد استفاده میشود.
2- عناصر غذایی: فاسفورس ،آهن،منگنیز،پوتاشیم ومگنیزیم است. دانه این نبات حاوی 35 – 43 فیصد روغن و38- 43 فیصد پروتین را دارا میباشد. حدود 50 – 58 فیصد وزن خشک دانه کانولا را کنجاره تشکیل میدهد که پروتین موجود درکنجاره حاوی ترکیبات مهم امینواسید های ضروری برای بدن حیوانات محسوب میشود.(2)
B_ ترکیبات کیمیاوی:
پروتین خام 22فیصد
آب 9 فیصد
خاکستر 5فیصد
استرکت بدون نایتروجن 20 فیصد
سلولوز 5 فیصد
چربی خام 39فیصد
سلولوز موجود درکنجاره 12فیصد
اسید ارکدینیک درکنجاره 3.5- 12فیصد (3)
نتیجه گیری:
با توجه به عناوین ومطالب که در سمینار بنده درج وذکر شده کانولا دربین دانه های روغنی جایگاه بسیار مهم را بخود اختصاص داده است . در20 سال اخیر مقدار تولید کانولا ازتمام دانه های روغنی یکساله وچندین ساله بیشتر بوده است .
کانولا (Brassica.spp) مربوط فامیل یاخانواده Cruciferae بوده که دارای حدود 300 جنس وتقریباً 3000 نوع میباشد. خود جنس بر اسیکا تقریباً 40 نوع را دارا میباشد که همگی نبات یکساله یا چند ساله با ریشه های اصلی یا top root میباشد . همه آنها نبات بومی اقلیم ناحیه شمال قدیم یا جهان کهن (اروپا ، افریقا ، آسیا ) میبا شند. از جنس برا سیکا دونوع آن بنام برا سیکا نا پوس (Brassica napus) و (Brassica compastvis ازجمله نبا تات روغنی مهم هستند .
کشت این نبات از 3000 سال قبل در هند رواج داشته واز آنجا به چین وجاپان راه یافته است. این نبات در قرن 16 در اروپا رواج یافته است .واز روغن آن در ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده میشد و2000 سال قبل کشت آن در آسیا مروج بود .
این نبات یکساله و معمولاً دوساله با ریشه عمودی به ارتفاع 80 تا 150 سانتی متر برکها سبز حینا یی ، برگهای جوان دارا ی دندانه های اره ای ، گلها سفید یا زرد ، میوه آن با غلاف دراز که دانه های سیا و مدور که روغن در آن قرار دارد و تکثیر آن از طریق تخم صورت میگیرد . هر پلی حاوی 40 تا 50 دانه کانولا وهر هزار دانه کانولا 2.5 تا 4 گرام وزن دارد. سیستم کاشت این نبات با آماده ساختن زمین وعملیات زراعتی آن شباهت زیادی به عملیات اگروتخنیکی نباتات خرد دانه است.
کانولا در محدودیت وسیع از خاکهای روئیده ، ولی مناسب ترین اراضی برا ی رشد کانولا خاکهای با بافت متوسط ، زهکشی مناسب و PH مناسب 6-8 میباشد. این نبات به دوطریقه کشت میشود هم توسط دست وهم به طریقه میکانیزه یا ماشینی.
این نبات از نظرارزش غذایی دارای ارزش فراوان میاشد. از روغن آن برای پخت وپز استفاده میکنند.و همچنان از روغن آن در صنعت نیز استفاده میشود.واز کنجاره آن برای تغذیه حیوانات که حاوی 40 تا 43 در صد روغن و 38 تا 43 در صد پروتئین را دارا میباشد استفاده میگردد.
سفارشات:
1- کانولا به عنوان یکی ازمهمترین نباتات تیلی هنوزهم در زراعت کشورما یک نبات نا شناخته است لذا معرفی این نبات راجهت توافق با انواع محیط های افغانستا ن سفارش مینمایم .
2- معرفی وگسترش یک نبات جدید بدون تحقیق امکان پذیر نبوده تحقیق در زمینه نبات مذکور باید در فارمهای تحقیقاتی زراعتی زیر نظر متخصصین وادارات زی صلاح صورت گیرد.
3- نباتات صنعتی عموماً بعد از تولید به پروسس نیازمند است، لذا جهت استخراج روغن وجدانمودن کنجاره کانولا کارخانه جات پروسس واستخراج روغن آن باید تاسیس واعمار گردد.
4- تاسیس مارکیت ها ی تعاونی جهت فروش وبازار یابی محصول کانولا در بازار های فروش محصولات زراعتی .
5- جهت بدست آورد ن محصول زیاد وبا کیفیت کانولا به تناوب زراعتی دقیق ومنظم نیازمند است ، لذا تناوب منظم زراعتی خاصتاً با غلات در نظر گرفته شود.
6- استعمال کودهای نایتروجنی به مقدار زیادی آن باعث حساسیت بیشتری این نبات درمقابل امراض قارچی میگردد خاصتاً وقتیکه به مرض مبتلا شود ، لذا باید استعمال کودهای نایتروجن دار به مقدار مناسب در مزارع آلوده به آمراض قارچی توصیه میشود.
7- روغن اولیه بدست آمده از کانولا به مدت بسیار کم فاصد گردیده وبو میگیرد بخاطریکه ازین نقیصه جلوگیری کرده باشیم، تصفیه روغن مذکور باید زودتر انجام شود.
8- کنجاره کانولا یک غذای مقوی برای تغذ یه حیوانات محسوب میشود، اما از تغذیه مقدارزیادی آن به حیوانات خود داری گردد. زیرا باعث اختلال درسیستم هاضمه حیوانات میگردد.
9- نباتات هرزه که میزبان امراض قارچی هستند باید در مزارع کانولا ازبین برده شوند، چراکه این نبات درمقابل امراض قارچی بسیار حساس بوده وهمچنان در نزدیکی سایر نباتات خانواده کرم کشت نشود.
مأخذ
1- سعادتمند – سید جواد – زنبور عسل – سال انتشار 1383
انتشارات آییژ-ص ص 229-231
2-صدوری – داکتر مهدی – بیماریهای گیاهان روغنی –سال انتشار 1380 انتشارات دانشگاهی تهران – ص ص 69-80
3- ضیا بری – میرنظامی – داکترسید حسین – فن آوری روغن وپالایش آن – سال انتشار 1380 – نشرعلوم کشاورزی – ص ص- 241-247
4- عبدالنبی – پوهنوال ستانکزی – صنعتی بوتی -سال انتشار 1380 ص ص-
5- رافیوس کارول –سلاتر کولین –(مولفین ) لطیفی – داکتر ناصر قاسمی – مهندس محسن – (مترجمین) – دانه ها ومصارف آنها- سال انتشار 1377 – انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبعی گرگان- ص ص- 210-211
6- فاجریا – ان.کا (مولف ) دز فولی ، هاشمی –داکتر ابوالحسن –کوچکی –داکتر عوض –افزایش عملکرد گیاهان زراعتی سال انتشار 1377 – انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد – ص ص 233-234
7- Oilseed crops –food and Agriculture organization of the United Nation.
منابع انترنتی:
8-www.pars.biology.com/http/blog.asp.
9-www.Railbowscivance.cim/http.
10-www.Ebaadii.persion.blog.com.
11-www.Fastolineusers.com .
12-www.Flickr.com/oil crop/http
13-www.Nodak.eda/axtpubs/plantcrops/0686w.http
فهرست عناوین
عنوان صفحه
مقدمه-----------------------------------------------------------1
No comments:
Post a Comment