گل آفتاب پرست

مقدمه:

از آنجای که صحت انسان وابسته به غذای مختلف است که از آنها استفاده میکند.برای اینکه فعالیتهای بیولوژیکی  بدن انسان به صورت خوب انجام یابد ضرورت به انرژی لازم است که این انرژی از تجزیه مواد غذایی در بدن حاصل میشود.

غذای انسان دارای اجزای متعدد است که از آن جمله شحمیات ،پروتین وکاربوهایدریت ها میباشد که درپهلوی آن یک مقدار کمی ویتامین ها ومنرالها نیز وجود دارد. بناءً نبات بامیه دارای مقدار قابل توجه پروتین ، ویتامین ها ومنرالها را درخود دارا است.این ماده برای ادامه حیات بشر امر حتمی است. بشر درپهلوی  این  که از منابع مهم حیوانی چون پروتین ،شحمیات وغیره استفاده میکند ضرورت دارد تا از منابع نباتی نظیر پروتین ،ویتامین و منرالها وغیره استفاده نماید. بناءً ضرورت افتید که درپهلوی کشت سایر نباتات به کشت نبات بامیه بپردازد.

نبات بامیه غذای خوب وخوش خوراک برای تغذیه انسانها است خصوصاً درفصل تابستان نبات بامیه بر علاوه این که یک مقدار پروتین ،ویتامین ها ومنرالها را دارا است دارای مقدار قابل توجه فایبر نیز است.فایبر نیز یک بخش از غذا بوده با وجود اینکه فایبر درمعده انسان هضم نمیگردد ولی برای درمان بعضی از امراض مفید میباشد. تولید بامیه درافغانستان توسط دهاقین منطقه صورت گرفته وبه دسترس مردم قرار میگیرد. همچنان کسانیکه دارای باغچه از سبزیجات هستند در پهلوی سایر سبزیجات آنرا میکارند واز آن استفاده مینمایند.

تاریخچه:

        تاریخچه اصلی بامیه از آسیا وافریقا میباشد وشاید از دو قاره باشد. سابقه این گیاه زیاد نیست. مصریان قدیم درقرن 12 و 13 میلادی این گیاه را میکاشتند. دراروپای شرق دراطراف دریای مدیترانه بیش از سایر نقاط جهان از این سبزی مصرف میشود. درترکیه بامیه را خشک کرده برای مصرف زمستان ذخیره میکنند.(6)

همچنان بعد از قرن 13 بامیه درکشورهای اروپایی وآسیایی وامریکایی لاتین انتشار یافته است. دراتحاد شوری سوسیا لیستی به مقایسه کم درماورای قفقاز وآسیای میانه کشت میگردد.(8)

بامیه از ناحیه خاور نزدیک سر منشه گرفته وبعد ها به ترتیب به خاور میانه افریقا ودرنهایت امریکای لاتین منتقل گردیده است. (4) کشت بامیه درسراسر مناطق گرمسیر وقسمتهای گرمتر آسیایی معدل رواج دارد. ودرسطح نباتی درهند، ترکیه ،ایران ،افریقای شرقی ،یوگوسلاویا ،بنگلا دیش ،افغانستان ،پاکستان ،بنگال ،بحرین ،برما ،جاپان ،ما لزیا ،برازیل ،گانا ،انوپل قبررس وجنوب ایالات متحده امریکا کشت میگردد.

جینس Ablemoschas منشه آسیائی دارد.ژفن و ژوکوفسکی

معتقد اند که از مرکز هندوستان عمدهً هند است.درافریقای غربی برگها ،غنچه  وگل های بامیه نیز مصرف میشود.(7)

نبات بامیه درسالهای نزدیک به افغانستان آمده است.(5)

خواص وترکیب غذائی بامیه:

میوه بامیه از جمله سبزی های یست که درفصل مختلف سال خصوصاً درفصل تابستان به حیث مواد غذائی مورد استفاده قرار میگیرد. قرار شکل (1،2)

                          

شکل (1)                                            شکل (2)

    میوه بامیه غنی از ویتامین سی بوده و ویتامین های A,B نیز درآن شامل است.80gr  بامیه خام دارای 20% ویتامین c مورد نیاز روزانه بدن انسان میباشد.(1) همچنان از عناصر کلسیم ،فاسفورس ،پوتاشیم ،را دارا بوده و منبع خوب عنصر مگنیزیم می باشد.(3)

دانه های آن دارای روغن ،پروتین ویک چیز افزودنی به قهوه است ومنبع غنی منرال وایون میباشد. میوه اشتها آور بوده گرفتگی صدا را باز مینماید سرفه را درمان میکند واز فشار خون جلوگیری مینماید.(4)

جدول مقدار ترکیبات مختلف غذائی موجود دربامیه (معیار 80gr بامیه خام بریده شده)
26	انرژی (کیلوکالوری)
90	آب %
2	فایبر غذائی (گرام)
0	چربی(گرام)
6	کاربوهایدریت (گرام)
2	پرتین (گرام)
50	کلسیم (ملی گرام)
0	آهن
0	المونیم
1	منگنیز(ملی گرام)
258	پتاشیم (ملی گرام)
46	مگنیزیم (ملی گرام)
45	فاسفورس(ملی گرام)
46RE	ویتایین A
13	ویتامین C (ملی گرام)
0.1	ویتامین  B1  (ملی گرام)
0	ویتامین  B2
1	ویتامین B3  (ملی گرام)
0.2	ویتامین  B6  (ملی گرام)
37	فولاد (مکروگرام)

خواص بوتانیکی بامیه:

     بامیه سبزی است که درمناطق گرم سیر کشت گردیده ودرمناطق سرد سیر حاصل خوب نمیدهد.این سبزی از خادندان پنیرک پیاز فامیل Molva ceae   میباشد.نام علــــــمی آن Hibiscus esculenttus   است.ساقه بامیه ضخیم وداری انشعابات کمی است وارتفاع بامیه نسبت به انواع مختلف از 100cm- 50 فرق میکند. این سبزی دارای سطح برگ بزرگ دارای پنج قسمت میباشد.گلهای منفرد برنگ زرد کاهی که بین آنها به رنگ قهوی تیره است درکنار برگها ظاهر میگردد.(6)

     بامیه به قسم سبز وتازه استفاده میگردد. تخم های رسیده آن به عنوان یا عوض قهوه مورد استفاده قرار میگیرد. بامیه نبات حرارت دوست بوده ودرمقابل گرما خیلی مقاومت دارد.نبات جوان درحرارت خیلی کم ویا درحرارت اندک از بین میرود ودر مناطق خشک بامیه آبیاری گردد.(8)

   بامیه گیاه یکساله بوده وساقه آن علفی است وبه تدریج چوبی میگردد. برگ وساقه آن بوسیله کرک پوشیده شده است.بعضی اوقات طول بته تابه 2m میرسد. بامیه یکی از سبزی های مهم تابستانی است که دهاقین آنرا یا به مصــــــــــــرف خــــــانه ویا غرض فروش به بازار

می رویانند.میوه سبز وجوان بامیه پخته خورده میشود.(1)

این سبزی میوه های خوراکی یا دارای لعاب بوده که ازآن درخوردن استفاده میگردد.وخوراک آن بسیار شرین است که که میتوانیم آنرا مصرف نمایم.(9)

      کشورهای که درآن نوع Abelmoschus esculenlus   وجود دارد عبارت اند از سودان،ترکیه وهند است و درسطح محدود تر این نوع در افغانستان ، ایران ، پاکستان ،بنگلادیش ویوگلسلاویا پراگنده است.(7)

انواع بامیه:

     انواع بامیه را نسبت به رنگ وطول میوه وبلندی یا کوتاهی بته به چند نوع تقسیم میگردد ونوع های که درافغانستان مروج است قرار ذیل است .(1)

1- پوزاساوانی: این نوع بامیه قد کوتا پرحاصل وزود رس است .

شکل (3)

3- لوزیانا : این نوع بلند قد  بوده دارای خار میباشد و چیدن آن تکلیف آور است.

                                       شکل (4) 

3- سپانیلیس کلمسیون Spineless climson  یک نوع میانه قد است که ارتفاع آن تقریباً 4.5F  فت (137cm) میرسد میوه آن سبز وباریک و رخدار میباشد که درشکل (3) نشان داده شده است.

                                   شکل (5)

         همــچنـــــــان نوع هـــــــای esculenlas Abelmoschus ،

manihot Abelmoschus و Abelmoschus meditusتوسط بورسوم والکس درهند کشف گردیده وکشت میگردد. نوع بامیه درخت مانند چند ساله که بنام (گوینین)خوانده میشود دربرخی قریه جات گانا دراقریقای غربی پیدا مــــــــیشودکه از نظر مورفولوژی حد اوسط بین Abelmoschus esculenlas و manihot Abelmoschusهستند.

   رقم زراعتی (پوزاساوانی )که درشماره قبلی ذکر گردید،درهند تکامل یافته است به مناطق مختلف کشت بامیه جهان وارد شده ودرسطح وسیع کشت میشود. این نوع به عنوان رقمی بدون علایم ویروس موزائیک زردی رگبرگ اصلاح گردیده معرفی ارقام مختلف نقش مهمی در اصلاح یامیه دربسیاری از کشور ها داشته است. یک رقم زراعتی بامیه از گــــــانا که یک منطقه افــــــــــــــریقای غـــربی است به عنوان

manihot sub sp manihot Abelmoschus شناسایی شده است وارد هند گردیده وبه عنوان یک منبع مقاومت به ویروس موزائیک زردی رگبرگ به کار رفته است.(7)

شرایط محیطی:

      بهترین حاصل بامیه درهوای گرم وفصل نموی طویل بدست میآید.

این نبات تحمل هوای سرد وبسیار یخبندان را ندارد ودرمقابل از خود عکس العمل نشان میدهد وحساس است.به صورت کلی بامیه برای حاصلدهی خوب خود به درجه حرارت 30- 38 درجه سانتی گرید ضرورد دارد.(1)

حرارت:

    تخم نبات بامیه به حرارت 15 درجه سانتی گرید به بالا خوب نمومیکند یعنی جوانه میزند. زمانیکه بامیه درمناطق دارای اقلیم خشک کشت میگردد حتماً آبیاری صورت گیرد.درفصل خشک ضروری است که رطوبت خاک به اندازه 70- 80%  نگهداری گردد که زیرا عدم رطوبت کافی باعث رشد نموی نبات میگردد.(8)

    در اویل بهار که هوا سرد میباشد کشت نمیگردد ولی بعد از دراز شدن روز وگرم شدن هوا کشت صورت میگیرد.با کوتاه  شدن روزحـــــــــاصل میوه مذکور کم میشود ودرجه حرارت مورد نیاز آن بین

21- 30 درجه سانتی گرید است ودرکمتر از 18 درجه سانتی گرید رشد آن مناسب نیست. (3)

خاک:

   بامیه میتواند درهر نوع خاک نمونماید ولی بهترین خاک برای نموی بامیه خاک سلت (silt) وکلی لوم ((clay lome است واین خاک عبارت از خاک حاصل خیز باغچه است یعنی خاک که ازحیث مواد عضوی غنی بوده باشد.زمین یا خاک که بامیه درآن کشت میگردد باید زهکشی شده باشد یعنی خاک آن تیزابی زیاد نباشد.خاک مورد نظرعمیق وحاصل خیز باشد.بامیه خاک نزدیک به خنثی را دوست دارد یعنی درزرع بامیه PH بالا از 7- 6 نباشد.(3)

مقدار کود:

     مقدار کود نظر به محل ونوع خاک فرق مینماید . برای گرفتن حاصل خوب مقدار6- 4 تن کود حیوانی پوسیده دریک هکتار زمین یک ماه قبل از بذر  بامیه علاوه میشود.

    مقدار 27 kg کود تریپل سوپر فاسفیت و40 kg  کود پوتاشیم سلفیت درفی جریب دروقت بذر تخم به خاک مخلوط گردد و50 kg کود

یوریا بعد از سبز نمودن تخم به دو مرحله باید تطبیق گردد.(1)

   هرچند که بامیه خواهان کود نایتروجن زیاد است ولی دراراضی قوی وحاصل خیز احتیاج به کود اضافی ندارد.ولی  اراضی ریگی درصورت که از کود حیوانی استفاده نگردد باید کود کیمیاوی به مقدار 500kg  

درهر هکتار به محصول داد.(1)نظر به شرایط محیطی ونوع خاک وقدرت حاصلدهی زمین استعمال کودهای کیمیاوی وعضوی درمناطق مختلف متفاوت است.مقدار کود که درفوق  ذکر گردید نظر به تجربه درداخل کشور بوده است.

طریقه کشت:   

     فاصله یک بته از بته دیگر 35cm وفاصله یک قطارازقطار دیگر 50cm میباشد. تخم معمولاً بعد از گرم شدن هوا در زمین شانده میشود.اگرتخم قبل از گرم شدن زمین شانده میشود جوانه زدن تخم بصورت درست صورت نمی گیرد.زمین بامیه باید مرطوب باشد نه تر درصورتیکه زمین تریا شته بود تخم خوب جوانه نمی زند وزود فاسد میگردد واز بین می رود  این نکته را به دقت زیر توجه داشت(1)

قوریه دراین سبزی معمول نیست وبذر آن مستقیماً درمزرعه اصلی صورت میگیرد. درصورتیکه میوه زود رس مورد نظر باشد میتوان آنرا درگلخانه کاشت وشرایط محیطی را برای نموی نبات آماده ساخت اما به هر صورت درهنگام کشت خاکها نباید از اطراف ریشه دور ساخته شود وگلدان با تمام خصوصیات منتقل گردد . در این طریقه فاصله بته ها از هم دیگر حدود 1M وعمق کاشت حدود 2cm است.دروقت کشت باید تخم های زیادتری را  کشت کرد زیرا تخمها به خوبی جوانه نمیزند وتخمهای کشت شده  بعداً طاقه گردد.(3)

طریقه کشت دراین سبزی به سیستم قطار ،جویه وپاشان میباشد درسیستم جویه فاصله داخل جویه به اندازه 30cm است.(2)

     کشت توسط ماشین بذری درقطار ها یا چقوری ها به عمق 2-3cm صورت میگیرد.مقدار 4- 8 kg(درصورت کشت قطار)تخم بامیه را درفی هکتار کشت میکنیم. درجریان نمو نبات را خاک میدهیم بعداً بین قطار ها را 3-2 مرتبه توسط کولتیواتورها قلبه مینمایم.(8)

     فاصله بین خطوط کشت نظر به نوع مختلف نبات بامیه تفاوت میکند و فاصله درانوع قد کوتاه یعنی پوزاساوانی 3ocm درنوع قد بلند لوزیانا تا به 45- 60cm فرق میکند.مزرعه بامیه باید مثل تمام نباتات از نباتات وعلفهای هرزه پاک گردد. (6)

این نبات را درمزارع مخصوص یا درکنار کردهای مزارع بادنجان رومی ودیگر سبزیجات میکارند.(9)

سیستم بذر به طریقه جویه                    فاصله بین دوبته                                             

 

 

             

سیستم بذر بامیه به طریقه قطار               فاصله بین دو بته

پشته

FGFG

آبیاری:

     چون نبات بامیه نبات فصل گرم است وضرورت به آب وآبیاری دارد. درزمین های که خاک ریگی دارند باید آبیاری زود صورت بگیرد یعنی درظرف 3-2 روز آبیاری گردد. (2) دروقت شاندن بامیه درجویه ها آبیاری طوری صورت گیرد که آب بالای پشته بالا نشود وفقط از پشته 4- 5cm فاصله داشته باشد. بعد از این که تخم درجویه ها شانده شد تا برآمدن تخم از زمین نم به نم آبیاری گردد دروقت نموی بته بامیه مرتباً آبیاری گردد.(9)

شرایط اگروتخنیکی:

      برای کشت بامیه زمین حاصل خیز را که خاک سبک داشته باشد وخوب زهکشی گردیده باشد انتخاب شود.تخم نبات بسیار به آهستگی جوانه میزند دراین صورت باید قبل از شاندن آنرا با آب مرطوب ساخته ویک شبانه روز نگهدارند. دروقت نموی بامیه جویه ها وقطار ها به وسیله کولتیواتورها خشاوه گردد. وپشته ها توسط بیل ودیگر وسایل به روی دیگر چپه گردد تا خاک آن خوب نور آفتاب را به خوبی جذب نماید.(8)

 مراقبت ونگهداری:

     درمورد مراقبت ونگهداری بامیه چنین تذکر کرد که اگر درنبات بامیه اجازه داده شود بیش از 2M ارتقاع میکند اما بهتر این است که جوانه های بالای آن بیش از رشد به ارتفاع 1M قطع گردد تا درخت بامیه شاخه های جانبی نماید ودرنتیجه میوه بیشتری تولید کند ونبات حالت غلویا شاخچه دار را به خود بگیرد. نکته مهم دیگر دراین است میوه بامیه زود چیده شود یا به قسمکه هر دو روز یک بار به چیدن ضرورت دارند تا میوه ها علفی و تازه باشند ومسله دیگر این است که نبات آماده تولید بیشتر گردد درصورت عدم توجه به این نکات میوه ها چوبی شده درشت میگردد وارزش غذایی خود را از دست میدهند. واگر خواسته باشیم ما ازآن تخم بدست بیاوریم باید میوه ها را تا آخر پخته شدن یا سخت شدن بگذاریم.(3)

(1- درصورت که بته بامیه دارای برگ زیاد باشد باید برگ ها توسط قیچی یا وسایل دیگر قطعه گردد تا باشد میوه حاصل خوب بدهد. مزرعه بامیه درصورت که دچار مرض گردد باید به زود ترین فرصت ادویه پاشی گردد[1] ).

 دربعضی حالات درجریان نمو نبات را خاک میدهند رطوبت خاک باید درجریان نموی نبات حفظ گردد. (8)

امراض وحشرات:

   از جمله امراض که بامیه را مصاب میسازد یکی هم بنام ورتی سیلیم ولت (Verticillium wilt) میباشد. مرض مذکور توسط قاچ بجود آمده وباعث زرد ساختن وپژمرده شدن برگها میگردد. نبات مبتلا به مرض از نمو باز می ماند یگانه کنترول آن عبارت از تناوب طولانی زراعتی میباشد زیرا قاچ مذکور برای دیر مدت درخاک زنده باقی میماند. درمورد امراض که بامیه را درافغانستان مصاب میسازد معلومات کافی دردست نیست حشرات که بامیه را مورد حمله قرارمیدهند عبارت اند از شپشک های نباتی ،کرم سوراخ کننده غوزه پخته میباشد. شپشک های سیاه وبزرگ درقسمت تحتانی برگ ها یا فت میگردد که باعث تابخوردگی وچملک شدن برگ ها میشود. این آفت بیشتر درمراحل اول نموی نبات را خساره مند ساخته وگاهی بامیه را بکلی از بین میبرد. کنترول این آفت توسط استعمال میتاستاکس و دانادیم نتیجه خوب میدهد . دانادیم مثل میتاستاکس یک ادویه کیمیاوی است. (5)

رفع حاصل:

    میوه بامیه باید جوان چیده شود. درروزهای گرم مناطق گرم میوه بامیه یک روز درمیان چیده شده میتواند اما درروزهای سرد وقفه آن طویل تر میگردد . چیدن بامیه به مدت زود یعنی 4-3 روز موجب دوام حاصلدهی تا اخیر عمر نبات میگردد. چیدن مکرر میوه جوان باعث بلند شدن وتعداد زیادی شاخچه ها میشود. کیفت میوه در4 روزه گی زیاد میباشد وتا 6 روزه گی هم دوام مینماید از آن به بعد کیفت آن پایین آمده چوبی میشود واز استفاده خارج میگردد.(1)

   باید یاد آورشدکه میوه بامیه را بعد ازچیدن ازبته زود به بازار عرضه کرد که میوه زود پژمرده گردیده وخاصیت خود را از دست میدهد.(6)

   درافریقای غربی برگها ،غنچه ،وگلهای بامیه نیز مصرف میشود. دانه های خشک شده آن داری روغن ،پروتین curd  سبزی است . گذارش شده است که دانه های خشک بامیه دارای 18-20%  روغن 20-23% پروتین خام هستند.ساقه های خشک آن نیز به عنوان منبع تولید کاغذ ویا سوخت مورد استفاده است.از لحاظ ارزش غذایی از بادنجان رومی ،بادنجان سیاه وبیشتر نباتات خاندان کدوهیان دارای ارزش بهتر است.(7)

حاصل :

  مقدار حاصل فی جریب بامیه 360 – 343 سیر (12.6- 12 تن ) میباشد.

ذخیره ونگهداری:

    ذخیره ونگهداری بامیه به چند طریق صورت میگیرد که این طریقه ها عبارت اند از خشک کردن وکنسروسازی  میباشد.

طریقه خشک کردن :

     دراین طریقه بامیه سبز که خاصیت اصلی خود را از دست نداده باشد قطع گردیده و درجایک نور آفتاب مستقیماً به آن نتابد خشک میگردد. نوع پوزاساوانی بهترین نوع برای خشک کردن میباشد.وبامیه خشک کرده شده دروقت استفاده یا پختن به آب شسته شده وبه مدت چند دقیقه تر گردیده وبعداً پخته میشود. این طریقه درکشورما معمول است.

طریقه کنسور سازی:

   دراین طریقه بامیه نیز نگهداری میگردد. دراین طریقه بامیه ها درداخل ظروف مخصوص کنسرن گردیده وبا درنظرداشت حفظ رنگ ، مقدار فیصدی مواد وطمع آن نگهداری میگردد .(7)

  میوه های سبز را درپخچالها دردرجه حرارت تقریباً 1- 0 درجه سانتی گرید امکان دارد چند روز نگهداشت.(8)

---

[1] تحقیقت ساحه وی